İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ

YER YÜZÜNDE BAŞLICA İKLİM TİPKERİ VE DOĞAL BİTKİ ÖRTÜSÜ

İklimler;
sıcaklık, basınç - rüzgarlar ve nem - yağış özelliklerinin bir araya
gelmesiyle belirir. İklimi oluşturan bu elemanlardan birinin veya
ikisinin farklı olması sonucu, değişik iklim tipleri belirir. Aynı veya
benzer iklim özelliklerinin yayıldığı alanlar sınırlandırılırsa ortaya
iklim bölgeleri çıkar. Bir iklim bölgesi içinde etkili olan iklim,
belirli bir iklim tipini temsil eder. Yerel özelliklerden dolayı dünya
üzerinde çok çeşitli iklim tipleri vardır. Ancak bunların bir kısmı
küçük alanlarda etkili olduğu için dikkate alınmaz. Benzer özellik
gösterenler ise guruplandırılarak isimlendirilir. "Soğuk iklimler",
"Sıcak iklimler", "Nemli iklimler", "Kurak iklimler" gibi. Bazı iklim
sınıflandırmaları ise bitki örtüsüne göre (Bozkır iklimi, savan iklimi
gibi ) ve hatta orada yaşayan hayvanlara göre yapılmıştır

Yerrüzünde görülen başlıca iklim tipleri ve bunlara uyum sağlamış olan doğal bitki örtüleri şunlardır:

a)Soğuk iklimler:
Bu
guruba giren ikllimler, kutup ve kutup altı bölgelerinde görülür. Kutup
iklimi ve kutup altı iklimi olmak üzere iki tipi vardır. Kutup
ikliminin görüldüğü yerler hemen hemen bütün yıl kar ve buzlarla
kaplıdır. Güney Yarım Küre`de Antartika ile Kuzey Yarım Küre`de
Grönland`da etkilidir. Güney ışınları çok yatık geldiği için buralarda
hava sürekli soğuktur. Yıllık ortalama sıcaklık her zaman 0 C`nin
altındadır. toprak, derinlere kadar sürekli donmuş haldedir. Kutup
ikliminde yağış, kar şeklinde ve azdır. Çünkü hava soğuk ve nem oranı
düşüktür. Onun için buralarda soğuk çöller vardır. Yıllık ortalama
yağış 250 mm dolayındadır. Bu iklim bölgesi, Gulf Stream (Golf Strim)
sıcak su akımtısının etkisiyle Kuzey Yarım Küre`de birazdaha kutuba
doğru kaymıştır. Sıcaklığın sürekli 0 C`nin altında olması ve toprağın
devamlı donmuş halde bulunması nedeniyle kutup iklim bölgeleri bitki
örtüsünden yoksundur. Kutup altı iklimi, kutup iklim bölgesinin hemen
bitişiğindedir. Buralarda da sıcaklık çok düşüktür. Yaz mevsiminde
sıcaklığın biraz yükselmesiyle buzlar ve karlar kısa bir süre erir ve
bataklıklar oluşur. Yağışların çoğu bu mevsimde görülür. bu iklim
bölgesinde kendini soğuğa ve kuraklığa uydurmuş küçük boylu çalılar,
otlar ve yosunlar yetişir.Bu bitki örtüsüne Tundra denir.

b)Orta Kuşağın Ilıman İklimleri:
Orta
kuşakta bulunan iklimler ve ana karakterleri göz önüne alınarak iki
tipe ayrılır. Orta kuşağın okyanusal iklimi, bu kuşaktaki büyük
karaların batı kıyılarında görülür. Batı Avrupa ile Kanada`nın batı
kıyıkarında çok daha belirgindir. Her mevsimde yeterli yağış alır.
Çünkü bu iklim tipinin oluşumunda önemli etken olan batı rüzgarları ve
kıyı açıklarındaki sıcak su akıtıları süreklidir. devamlı okyanus
etkisinde bulunduğu için kışlar ılık yazlar ise serin geçer. Bu yüzden
yıllık sıcaklık farkı düşüktür. İklim, sıcaklık ve yağış şartlarına
kendini uydurmuş olan doğal bitki örtüsü karma ormanlardır. Orta
kuşağın karasal iklimi ise karaların denizden uzak iç kısımlarda
görülür. Kışalr şiddetli geçer. Yağış azdır. Dünyanın en soğuk terleri
bu iklim bölgesinde yer alan Sibirya`da dır. Bu iklimde yazlar yağışlı
geçer. Yıllık sıcaklık farkları çok fazladır. En yaygın olduğu yerler
Kanada ve Sibirya dır. Bitki topluluğunu iğne yapraklı ormanlar
oluşturur. bu ormanlar Sibirya`da Tayga adı verilir.

Kuzey Yarım
Küre`de Akdeniz çevresinde, Güney Yarım Küre`de ise Avusturalya ve
Afrikanın güney bölümlerinde Akdeniz İklimi etkilidir. Yurdumuzun büyük
bir bölümünü ana hatlarıyla etkileyen bu iklimin en belirgin özelliği,
yazların sıcak ve kurak olmasıyla kışların ılık ve yağışlı geçmesidir.
Yazın, güneyden gelen sıcak ve kuru tropikal hava kütlelerinin
etkisindedir. Kışın ise çevresine göre bir alçak basınç alanı
olduğundan, daha çok batıdan gelen gezici alçak basınçların uğrak
yeridir. Bu nedenle yağışilar kışın çok olur. Tipik bitki örtüsü
makidir. Ayrıca geniş yapraklı ve iğne yapraklı ağaçların oluşturduğu
ormanlarda oldukça yaygındır.

c)Sıcak İklimler:
Bu
iklimlerin genel karakteri sıcak olmalarıdır. Ancak yağış bakımından
aralarında çok büyük farklılıklar vardır. Çünkü dünyada yağışın en çok
ve en az olduğu yerler, sıcak iklim bölgelerindedir. Sıcak iklimin şu
tipleri vardır:

-Ekvatoral İklim: Ekvator ve
yakın çevresinde görülür. Sıcaklık bütün yıl 20 C`nin altına düşmez.
Yıllık sıcaklık farkı yok gibidir. Bütün yıl yağışlı geçer. Kurak
mevsim yoktur. Yıllık toplam yağış 150-2000 mm arasındadır. Onun için
buralarda gür ormanlar gelişebilmiştir. Bunlar bütün yıl boyunca yeşil
kalan ormanlardır. Orman altında çeşitli bitkiler yetişir. Bu iklimin
en yaygın olduğu yerler, Amazon ve Kongo Havzası ile Güney Doğu Asya
Adaları`dır.

-Tropikal İklim: Ekvatoral iklim
bölgesinin kuzey ve güneyünde iki kuşak halinde görülür. Sıcaklık
bakımından aylar arasında belirgin bir fark yoktur. Ancak yağışlar
belirli aylarda toplanmıştır. Bunun sonucu olarak kurak ve yağışlı
olmak üzere birbirinden ayırt edilebilen iki dönem vardır. yağışlar yaz
aylarında düşer, kış ise kurak geçer. Bu iklim bölgesinin karakteristik
bitki örtüsü savan dır. Savanlar, içinde yer yer ağaçların da bulunduğu
yüksek boylu otluklardır.

-Muson İklimi: Muson
ruzgarlarının estiği güney, güneydoğu ve doğu Asya'da görülür. Muson
rüzgarlarının özelliklerinden dolayı yazlar bol yağışlı, kışlar ise
kuraktır. Dünya'nın en çok yağış alan yeri muson bölgesindedir. Muson
iklimi geniş alanlara yayılmıştır. Muson ikliminin etkili olduğu
yerlerde sıcaklık ve yağış bakımından önemli farklar bulunur. Bunun
nedeni, yükseklik farkı ve enlem faktörüdür. Bitki topluluklarıda
kendilerini bu değişikliklere uydururlar. Muson iklim bölgelerinde
muson ormanları yaygındır. Bu ormanlar, Muson yağmurlarının görüldüğü
alanların tipik bitki topluluğudur. Esas olarak, yapraklarını döken
ağaçlardan oluşan ormanlardır. Bu ormanlar Muson Asyası olarak
nitelendirilen Hindistan, Çinhindi'de yaygındır. Muson ormanlarının
tipik ağacı teaktır. Ayrıca bu iklim kuşağında yağışların yeterli
olduğu yerlerde savanlar da görülür.

-Kurak İklim:
yağışın ve buna bağlı olarak bitki örtüsünün çok az olduğu yerlerde
gürülür. Yıllık yağış miktarı 250 mm'nin altındadır. Kurak alanlar,
sıcak - kurak ve soğuk - kurak alanlar olmak üzere iki guruba ayrılır.
Buna göre sıcak - kurak alanların en yaygın olduğu yerler; Büyük Sahra,
Arabistan Yarım Adası, Asya ve Avusturalya' nın iç kısımlarıdır.
Buraların yağışsız olması, subtropikal yüksek basınç alanı üzerinde
olmaları ve karaların iç kısımlarda bulunmalarının sonucudur. Ayrıca
dönenceler kuşağında bulunan karaların batı kenarlarında da sıcak -
kurak yerler vardır. Sıcak - kurak iklimde gece ile ğündüz arasında
fark çoktur. Hava sıcaklıgı, gündüz 50 C'nin üzerine çıkarken geceleri
0 C'nin çok altına düşebilmektedir. Burada bitki örtüsü çok cılızdır.
Ancak yeraltı suyunun yüzeye yakın olduğu yerlerde ağaçlıklara
rastlanır. Buralar vahalardır. Ayrıca kuruklığa dayanıklı bazı bitki
türleri yetişmektedir. Buralara çöl denir.

Soğuk - kurak alanlar
ise kutup çevrelerinde bulunmaktadır. Buralarda hava, çok souk
olduğundan içinde yoğunlaşacak su buharı çok azdır. Onun için buralar
da kurak yerlerdir. Hem soğuk hemde kurak olan yerler, bitki örtüsünden
yoksundur.

Bunlardan başka bir de yarı kurak iklim vardır. Bu
iklim hem sıcak kuşakta hemde orta kulakta görülür. Yağışlı ve kurak
dönemleri vardır. Yıllık yağış toplamı 250 - 350 mm arasındadır.
Yağışlı mevsimde yetişen otsu bitkiler, kurak mevsimde kurur. Bu tür ot
topluluğuna bozkır adı verilir. Bozkır alanlarında yer yer çalı
topluluklarına, akarsu boylarında da ağaçlara rastlanır.