İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI

Türklerin İslamiyet'e girmeden önce meydana getirdikleri edebiyattır. Sözlü ve yazılı olmak üzere ikiye ayrılır.



SÖZLÜ EDEBİYAT

Her toplumda olduğu gibi Türklerde de kendine özgü sözlü edebiyat
ürünleri vardır. Bu ürünler eski Türk topluluklarının sığır,şölen ve
yuğ adını verdikleri törenlerden doğan ürünlerdir.

Sığır: Av törenlerine denir.

Şölen: Kurban törenlerine denir.

Yuğ: Yas,ölüm törenlerine denir.



Bu törenler şaman,kam,baksı ve ozan adını alan kişiler tarafından
yönetilir.Bunlar sazlarıyla bu törenlerde bazı destan parçalarını veya
koşuk,sagu adı verilen şiirleri söylerlerdi.




İslamiyet Öncesi Türk Şiirinin Özellikleri:

*Hece ölçüsüyle söylenmiştir.(7’li,8’li,12’li)

*Yarım kafiye kullanılmıştır.

*Nazım birimi dörtlüktür.

*Dildeki kelime sayısı sınırlı kalmıştır.,yabancı dillerin etkisi yoktur

*Tabiatla iç içe oldukları için sanatçılar benzetmelerde tabiattan yararlanmışlardır.

*Şiirlerde işlenen konular:kahramanlık,yiğitlik,ölüm,savaş ve aşktır.





SÖZLÜ ÜRÜNLER



KOŞUK

*Dörtlüklerle söylenilir.

*Hece vezni kullanılmıştır.Yiğitlik,aşk,tabiat gibi konular işlenir.

*Halk edebiyatındaki karşılığı ‘’koşma’’,Divan edebiyatındaki karşılığı ‘’gazel’’dir.

*Kafiye düzeni aaab,cccb,dddb şeklindedir.



SAGU

*Devlet büyüklerinin ölümü üzerine duyulan acıyı dile getirmek için söylenen şiirlerdir.

*Kafiye düzeni koşuktaki gibidir.

*Halk edebiyatındaki karşılığı "ağıt", Divan edebiyatındaki karşılığı "mersiye"dir.



SAV

Kısa ve özlü sözlerdir.Atasözünün yerine kullanılmıştır.



DESTAN

Milletlerin zihinlerinde derin etki bırakan savaş,göç,afet,kıtlık gibi
olayların etkisiyle söylenmiş,uzun manzum hikayelerdir.

*Olayların toplumda derin izler bırakmış olması.

*Olay ve kişilerin olağanüstü nitelikler göstermesi.

*Tanrıların olaylara karışması.

*Milli dil ve nazım şekilleriyle söylenmesi



TÜRK DESTANLARI



SAKA TÜRKLERİNİN DESTANLARI

*Alp Er Tunga Destanı: Türk-İran savaşlarıyla Alp Er Tunga’nın yiğitliklerinin anlatıldığı destanlardır.

*Şu Destanı:İskender ile Türkler arasındaki savaşların ve Hükümdar Şu’nun destanıdır.



HUN TÜRKLERİNİN DESTANI

*Oğuz
Kağan Destanı: Hun Hükümdarı Mete’nin yiğitliklerini,ülkesini
genişletip oğulları arasında nasıl bölüştürdüğünü anlatan destandır.



GÖKTÜRK DESTANI

*Bozkurt
Destanı: Savaşta yaralanan bir Türk’ün,dişi bir kurt tarafından
kurtarılmasını,korunmasını ve Türklerin sözü edilen kurtla bu Türk’ten
çoğaldığı anlatılır.

*Ergenekon Destanı: Bir yenilgi sonunda
Ergenekon’a çekilen Türklerin orada çoğalıp,bir demir dağı erittikten
sonra öçlerini alışlarını anlatan destandır.



UYGUR TÜRKLERİNİN DESTANI

*Türeyiş
Destanı: Uygur hakanının,üç kızını insanoğluyla evlendirmeyi uygun
bulmayarak tanrıya, kızlarıyla evlenmesi ve Uygur Türklerinin bu
evlenmeden çoğaldığı anlatılır.

*Göç Destanı: Türklerin,Kutsal
taşı Çinlilere vermeleri üzerine, tanrı tarafından cezalandırılmaları
kuraklığın başlaması nedeniyle de göç etmeleri anlatılır.



Diğer Milletlerin Destanları:

İran: Şehname

Alman: Nietbelungen Lied

Hindistan: Mahabarata, Ramayana

Japon: Şinto

Rus: İgor

Yunan: İlyada,Odyssa

Fransı: Chasen de Rolland

Fin: Kalevala



YAZILI EDEBİYAT

İslam öncesi Türk edebiyatına ait, bilinen yazılı ürün çok azdır. İlk
eserler mezar taşlarındaki yazılardır. Türkler bu dönemde Göktürk ve
Uygur alfabesini kullanmışlardır. İslam öncesi Türk edebiyatının en
önemli yazılı eseri Yenisey nehri kenarındaki Orhun Abideleri dir.



Abidelerin ilki M.S. 720 yılında Bilge Tonyukuk tarafından yazılmış ve
dikilmiştir. İkinci ve üçüncü abideler Yolluğ Tigin tarafından
yazılmıştır. Birisi 732 yılında Kültigin adına diğeri ise 735 yılında
Kültigin’in ağabeyi Bilge Kağan adına dikilmiştir.

*Birinci taşın dili sadedir.İkinci ve üçüncü taşların dili ise süslü ve söylev dilidir.

*Bu
abideler de Göktürklerin bağımsızlıkları için Çinlilerle yaptıkları
savaşlar ve bu savaşlar sonucunda devleti yeniden nasıl kurdukları
anlatılır.

*Çin entrikalarına karşı halk uyrılır.